Maybach

İnşallah, bu yaxınlarda fotoqrafiyaya aid böyük bir sayt açmaq, bu sahede öz biliklerimi Azerbaycandakı foto heveskarları ile bölüşmeyi planlayıram. Öten gün blog ziyaretçilerinden biri bu mövzuda mene bir sual verdi, başdan sovdu cavablamaq istemeyib etraflı, he kesin oxuyub ne ise öyreneceyi, başa düşeceyi şekilde bir yazı yazaraq cavablamağı qerara aldım.

Yazımda çox derine getmemişem, mümkün qeder sade olsun istedim. Tebii ki, bu sahede heç bir melumatı olmayan, indiye qeder digital fotoaparat istifade etmeyen şexslerde müeyyen suallar meydana gele biler. Bele olduğu teqdirde soruşmaqdan çekinmeyin,

Belelik, ilk dersimizi başlayırıq.

Derinden nefes alaq ve...


Fotoşekil, obyektiv üzerine düşen görüntünün linzalar vasitesile lent ("плёнка") ve ya CCD/CMOS adlanan sensorların üzerine düşmesi ile elde edilir. Bu müddet erzinde fotoqraf 3 parametri teyin etmek imkanına sahibdir: diafraqma ("diyafram", "aperture"), perde süreti ("enstante", "perde hızı", "выдержка", "shutter speed") ve İSO parametrleri. Diafraqma –> lente (ve ya CCD-ye) düşecek işığın ne qeder geniş aralıqdan gireceyini teyin edir. Perde süreti -> bu aralıqda keçen işığın lent (ve ya CCD) üzerine ne qeder müddete eks olunacağını teyin edir. İSO ise lentin (ve ya CCDnin) bu işığa ne qeder hessas olduğunu teyin edir. Ümumi götürüldükde, bu 3 parametr işıq miqdarının artırılıb ve ya azaldılması menasına gelir. Yeni, diafraqma ne qeder açılsa lent üzerine bir o qeder çox işıq düşecek, örtücü perde ne qeder müddet açıq olsa düşen işıq miqdarı bir o qeder çox olacaq. İSO ne qeder çox, yeni hessaslıq ne qeder çox olarsa lentin (ve ya CCDin) işığa gösterdiyi reaksiya bir o qeder de çox olacaq. Ve bütün bunları deyişmekle müxtelif effektler elde etmek olar, tebii ki, photoshop deyil, tebii yolla!

Ele söz düşmüşken, CCD ve ya CMOS sizi qorxuzmasın, bunu, bizim analog fotoaparatlarımızda lentin yerini evez eden kiçik bir "kompyuter" kimi düşüne bilersiniz.

Bu ümümi bir melumat idi. İSO haqqında aha etraflı melumata geldikde ise, Beynelxalq Standartlaşdırma Teşkilatının (İnternational Standards Organization) qısadılmış formasıdır. Keçmişde ASA kimi de bilinen bu parametr müasir fotoaparatlarda 50, 100, 200, 400, 800, 1600 şeklinde olsa da bezen 80 kimi ara deyerler de mövcud olur. Kimyevi fotoqrafçılıqda lent üzerinde kimyevi maddelerin daha hessas olması, digital fotoqrafçılıqda ise elektron işıq sensorlarının daha hessas olması temin edilir. Misal üçün, 200 İSO ile çekilmiş şekil, bütün diger parametrlerin eyni olması şerti ile 100 İSO ya nezeren 2 qat daha çox işıq alır. Analoq fotoaparatlarda ise bu parametri deyişmek mümkün deyil: fotoaparata taxılan lentin İSO deyeri ne idise şekillerin de İSO deyeri o olacaq. Amma, digital fotoaparatlarda istifadeçi bunu deyişmek şansına sahibdir.

Bir az fasile verek? Söz düşmüşken, indiye qeder analoq fotoaparatlarından istifade ederken aldiginiz “plyonka”ların üstündeki reqemlere heç fikir vermisiniz? Üzerinde 200 yazılan ve texminen 10.000 manat olan plyonka yerine üzerinde 100 yazılan ve texminen 7.500 manatlıq plyonka aldığınız, daha sonra, gece şekillerinin pis çıxdığının şahidi olmusunuzmu heç?

Bir az da etraflı izah etsem, yüksek İSO deyerine sahib olan lentlere "süretli lent" deyilir, çünki bu lentler daha çox işıq aldıqları üçün daha qısa pozlama vaxtına sahib olurlar. Meselen, diafraqmanın eyni olması şerti ile, 100 İSO-luq bur lent/CCD hessaslığı üçün bir pozu ideal olaraq 1/15 san. pozlayırıqsa, 200 İSO ile hemin işıq miqdarını 1/30 ile de elde ede bilerik. Onda, bele sual yaranır ki, her zaman yüksek İSO-dan istifade edib hem işıqdan da, vaxtdan da qazanmaq mümkün deyilmi? Mümkündür, amma bunun bir menfi terefi var. Hessaslıq yükseldikce, yeni İSO artdıqca fotoşekilde grin ("grain", "şekilin kirlenmesi") adlanan bir hal meydana gelir. Fotoqrafçılıqda buna noise deyirler, yeni, şekilin üstünde çox sayda kiçik nöqtecikler meydana gelir. Bunu başqa cür başa düşmek isterseniz, bir maqnitofon düşünün, onun sesini çoxaldıqca ses artacaq, ancaq lap çoxaltsaq ses çoxalacaq, amma xırıltı da meydana gelecekdir.

Bütün bunlardan o neticeye gelmek olar ki,

- kiçik İSO deyerlerinde çekilen fotoşekiller adeten yüksek keyfiyyete sahib olurlar, amma etrafdakı işığın yaxşı, gur olması şerti ile. Az İSO deyeri ile güneşli günde, açıq havada çox gözel neticeler elde etmek mümkündür.

- işıq az olduğu mekanlarda tebii ki, İSO deyeri artırılmalıdır. İSO deyeri artdıqca fotoşekilde noise emele gelmeye başlasa da bezi fotoaparatlarda yalnız müeyyen deyerden sonra noise emele gelir. Meselen, istifade etdiyim Canon Powershot S3 IS de noise İSO 400-den sonra emele gelmeye başlayır.

Praktiki olaraq nümune göstermek lazım gelerse,

- deyek ki, gece vaxtı bir xatire şekli çekdirmek isteyirsiniz, amma yanınızda tripod yoxdur. Pozlama vaxtını uzun etmesek, keskin şekil elde ede bilmeyeceyik. Bu halda İSO-nu artırıb pozlama vaxtını azalda bilerik, belece de fotoaparatı titretmeden şekil çekmek imkanı elde etmış oluruq.

- deyek ki, günorta vaxtı 50 İSO ile quş şekli çekeceyik, diafraqma f:4, perde süreti 1/1000. Çekdiyimiz şekle baxdığımızda quşun keskin, qanadlarının ise bulanıq olduğunu görüb perde süretinin 1/2000e çıxartmaq isteyirik, amma işıq kifayet qeder deyil. Bu halda İSO-nu 400 seçib perde süretini 1/2000e çıxartmaq imkanına sahib ola bilerik.